Diplomaten, journalisten, studenten, voetballers, professoren, mensen die een camping of B&B runnen, expats die werken bij multinationals. Belgische en Nederlandse expats van allerlei leeftijden en beroepen trekken de wijde wereld in. Wie zijn het, hoe leven ze, wat bezielt hen om huis en haard te verlaten, op zoek naar het onbekende? Een introductie.
De zoektocht naar de echte expat begint in Haarlem, waar in hartje centrum op de Gedempte Oude Gracht het kantoor van Expatica is gevestigd. Expatica is een online community voor expats, met meer dan honderdduizend leden. De website wil Europese expats wegwijs maken in het land en de cultuur. Hier werken experts voor expats. ‘We leren hen dat ze bitterballen kunnen eten en waarom ze Frans Bauer moeten zingen. Als je dat kunt, leer je het land beter kennen’, zegt Matt Shaw, community manager van Expatica.
Expat uit Engeland
Matt spreekt uit ervaring, want hij is zelf ook een expat. Hij komt uit een dorp vlak bij Southampton en is getrouwd met, zoals hij zelf zegt, een Nederlands meisje: Marjan. Hij woont in Haarlem en heeft twee jonge, opgroeiende kinderen. ‘Ik was op wereldreis in Australië en daar heb ik Marian ontmoet. Daarna gingen we naar Londen en woonden daar drie jaar. Maar we werden het drukke leven zat en we verhuisden. Ik heb literatuur en filosofie gestudeerd. Niet handig voor een baan in Nederland.’ Na vier jaar in de horeca te hebben gewerkt, een Engelse kroeg in Haarlem, was hij het beu en begon hij een nieuwe studie.
Daarna kreeg hij een baan bij Expatica. Aan Matt de vraag wat nu de definitie van een expat is. Maar er is volgens hem geen vaste definitie te geven, want er zijn zoveel verschillende soorten expats. Er zijn expats die alleen komen of expats die hun gezin meenemen. Expats die na één jaar teruggaan, maar je hebt er ook die veertig jaar blijven. Jong, oud. Zoveel verschillende expats. Matt: ‘Ik ben zelf een ‘lovepat’, die uit liefde naar een ander land vertrok. Ik heb niet voor Nederland gekozen, maar voor het land van mijn vrouw. Ooit wil ik ook terug. Ik zie mezelf in zo’n typisch Engels dorpje wonen, een klein dorpje waar Miss Marple nog door de straat slentert.’
Expat is volgens Matt een state of mind. Alleen met een open mind leer je een andere cultuur kennen. Niet alle expats doen dat. Een expat van een multinational of ministerie wordt het vaak makkelijk gemaakt omdat het bedrijf alles voor hem of haar regelt. Zij leven vaak in een social bubble. Ze gaan naar Engelse scholen, spreken alleen Engels en blijven binnen een klein kringetje. ‘Dan leef je ook niet echt in een andere cultuur. Geografisch ben je een expat, maar cultureel ben je dat niet.’
Wereldburger
Matt probeert die cultuur wel op te snuiven. ‘Ik voel me een wereldburger, wil andere culturen zien, maar niet alleen als reiziger. Ik wil perspectief. Een ander land is niet alleen praten met andere woorden, maar ook een ander uitzicht. Als je een ander uitzicht hebt, heb je meer perspectief in wat je goed en slecht vindt. Net zoals je met kunst op een andere manier naar een mens of object kijkt, kijk ik naar andere culturen. Het is altijd goed om op een andere manier te kijken en te denken. En wat ik denk hoeft niet altijd goed te zijn. Dit land heeft me het down to earth geleerd, maar ook de recycling.
Doe maar normaal, dan doe je gek genoeg. En dat hoeft helemaal niet saai te zijn. Praktisch, logisch, en je hebt daardoor meer rust. Ook eigen verantwoordelijkheid staat hier hoog in het vaandel. Je moet hier nadenken over wat je doet. Natuurlijk wil ik wel eens thee met melk drinken of fish-and-chips eten, maar de taste of home kun je ook hier krijgen. Er zijn veel expatwinkels, waar de smaak van thuis is te vinden. Hoewel, Engelse bacon is hier heel moeilijk te krijgen. Vreemd, want het bacon komt van Hollandse varkens.’ Matts enige tip om als expat te overleven is een open mind. Niet vooraf denken, dit is raar, vreemd, dit doe ik niet. Nee, je moet denken: Dit is anders en misschien kan ik er iets van leren. ‘Geen vooroordelen. Als je een open mind hebt, trek je het beter in een andere cultuur. Mensen zijn over de hele wereld aardig.’
Internationals
Over de naam wordt overigens heel verschillend gedacht. Expat is een afkorting van expatriate. Maar er zijn ook ‘impats’, ‘lovepats’, I-pads (o nee, dat is iets anders…). En tegenwoordig worden ze lang niet meer alleen expats genoemd. Nee, er wordt nu ook vaak over internationals gesproken. Nog even een stukje historie. De eerste expats zwierven al eeuwen geleden door Europa. Dat is al sinds de 15de_eeuw, het tijdperk van de grote ontdekkingsreizen. Toen gingen de Nederlanders en Belgen al op zoek naar contacten in uitheemse gebieden. De internationale handelsgeest zorgde ervoor dat ze zich tijdelijk of zelfs definitief in het buitenland vestigden. Zo waren er in de Gouden Eeuw al vele expats. De Spaanse koning Philips_II zond landgenoten, vooral protestanten, uit naar de lage landen om er boeken te schrijven. In die tijd kwamen er namelijk veel uitgeverijen op met als doel om via papier het woord te verkondigen.
Tegenwoordig zwerven miljoenen expats over de wereld. Maar hoeveel zijn er bijvoorbeeld in Nederland en België? Exacte cijfers over het aantal expats in de lage landen zijn er niet, maar The Xpat Journal schat in dat het om 150.000 buitenlanders gaat die voor langere tijd in Nederland werken.
België doet, mede door het Europees parlement in Brussel, daar niet veel voor onder. Het aantal expats in het buitenland is lastiger in te schatten. Nat vingerwerk. Want valt een Belgische ondernemer in glas-in-lood die al twintig jaar op Ibiza leeft ook onder deze definitie? Alleen al bedrijven sturen jaarlijks vele duizenden medewerkers naar het buitenland. Zo zendt multinational ING continu zo’n vijfhonderd expats uit naar alle kantoren in de wereld. Ook studenten gaan massaal voor een jaartje naar een buitenlandse universiteit om taalvaardigheden bij te schaven.
Emigrant
De scheidslijn tussen expat en emigrant is vaag. Immigranten gaan naar het buitenland om zich definitief te vestigen, terwijl de expat zichzelf als een tijdelijke bewoner ziet in een vreemd land. Maar soms blijft hij zijn leven lang ook hangen. Hoe dan ook, na je verhuizing moet je je op heel veel fronten aanpassen. Soms meer dan je je kunt voorstellen. Een nieuwe woning, een nieuwe cultuur, ander werk, vrienden, collega’s. Alles is anders.
Dat lees je ook in Wereldexpat Magazine, een van de grootste communities van expats, gerund door de Wereldomroep. Expats zijn er in vele maten en soorten: diplomaten, journalisten, voetballers, professoren, mensen die een camping of B&B runnen, expats die werken bij multinationals. Zoals de weblog (iedere expat doet dat tegenwoordig…) van een freelancejournalist die met zijn gezin een paar jaar geleden naar Nieuw-Zeeland verhuisde: weggevlucht omdat België zo druk was en omdat Nieuw-Zeeland zo lekker rustig leek. Eenmaal aangekomen, bleek daar in Nieuw-Zeeland dezelfde vertrouwde discussie te bestaan. Ook in een land met vier miljoen inwoners en met een oppervlakte van tien keer België klagen de bewoners over de toegenomen files.
Maar ja, zij beschouwen twintig auto’s bij een rood stoplicht al als een file. Of neem die Hollander die naar het platteland in Frankrijk trok. Jaren geleden kocht hij een huis in de Vogezen, in het dorp Fontenay le Château. Met alleen een slager, bakker, kruidenier en een kleine basisschool. En dat is al heel wat voor een gemiddeld Frans dorp. Frans wilde weg, weg uit Nederland, weg van het jachtige bestaan. Hij kwam in Frankrijk tot de conclusie dat er vaak oeverloos gezeurd wordt in eigen land. Luisterend naar de radio hoorde hij een discussie over een treinkaartje, waarbij iemand klaagde dat hij voor niets een treinkaartje had gekocht, omdat er geen controle was geweest.
Lampenpit
Terug naar de zoektocht naar de echte expat. Want waar wonen ze en hoe herken je ze? Gelukkig weet mijn overbuurman Paul het antwoord. Hij is wetenschapper op de universiteit, waar jaarlijks honderden expats komen en gaan. Terwijl we een praatje maken, zegt hij: ‘Weet je hoe je een echte expat herkent?’ Hij wijst hij naar de eerste verdieping van een huis aan de overkant. ‘Daar hangt een tijdelijke lampenpit aan het plafond. Want expats houden altijd in hun achterhoofd dat hun bedrijf hen terugroept. Ze maken het zich gemakkelijk. Hup, snel een pitje indraaien en klaar is kees.’ ‘Maar’, weet Paul, ‘soms blijven expats ook langer dan ze verwachten. Want dat pitje daar, dat hangt er al zeven jaar.’
Omgaan met heimwee: 10 tips
Heimwee – het gevoel van iets of iemand te missen – is het verborgen verdriet bij emigranten. Tien tips van expats om gevoelens van heimwee te hanteren:
1. Calculeer de kans op heimwee al een beetje in voor het vertrek. Minder optimistisch, misschien wat zwaar, wel realistisch. Probeer het in elk geval niet weg te duwen, want iemand die denkt ‘dat overkomt mij nooit’ krijgt het verrekt moeilijk als het onverhoopt wel gebeurt. Het is realistischer om de kans op heimwee vrij redelijk te achten. Misschien kun je je tijdens de voorbereiding zelfs al bezinnen over de vraag: stel dat het mij overkomt, wat kan ik mezelf dan geven? Is het je stijl, stel dan zeker een koffer samen voor moeilijke momenten (zie tip twee).
2. Last van heimwee, trakteer jezelf. Stel voor je vertrek een koffer samen voor moeilijke momenten. Wat daar zoal in zit? Allerlei zaken die blij en vrolijk stemmen. Denk aan een stapeltje Nederlandstalige boeken, je lievelingsmuziek, het telefoonnummer van je beste vriend(in), een lachwekkende foto, een spaarpot met 1000 euro voor een retourtje naar het thuisland, een zak drop of een goede fles wijn, een A4’tje waarop in koeienletters staat ‘Daarom wil ik dit zo graag!’. Daaronder schrijf je alle drijfveren en motieven…
3. Erken dat je heimwee hebt, ook al is het niet stoer om dat te hebben.
4. Erken dat je heimwee hebt, ook al woon je uiterst mooi en heb je het nog zo goed.
5. Erken dat je heimwee hebt, ook al denken anderen ‘Maar jij moest toch zo nodig!’
6. Rouw! Iemand met heimwee is rouwig om wat hij of zij heeft achtergelaten. Natuurlijk mag je verdrietig zijn als je iets of iemand mist. Doorleef het verdriet (wees zacht en aardig voor jezelf), maar maak er ook geen drama van. Accepteer het lege gevoel dat hoort bij eventjes thuisloos zijn.
7. Zie de pijn die hoort bij het idee dat Nederland of België je thuisland niet meer is onder ogen. Maar erken wel dat het een bewuste keuze is. Maak je drijfveren en motieven opnieuw wakker.
8. Nee, je hoeft niet naar huis. Heimwee om het loslaten is slechts een fase: het gaat—_als je goed naar jezelf luistert_—weer voorbij.
9. Stel jezelf iets geruststellends in het vooruitzicht, bijvoorbeeld: ‘Heb ik er over twee maanden nog last van, dan ga ik even bijtanken bij de achterblijvers.
10. Idealiseer en romantiseer je geboorteland niet. Zo ideaal was het niet, waarom ben je anders weggegaan?